ДиЛЕМмы
«ДиЛЕМмы» (польск. DyLEMaty) — авторский сборник Станислава Лема2003 года, куда вошли философские, футуристические и научно-популярные статьи и эссе, опубликованные в еженедельниках «Tygodnik powszechny», «Przekrój» и ежемесячнике «Odra» в 1992-2003 гг.
Цитаты
правитьПолитическое благоразумие
править- Polityczne rozsady
Мы знаем также о работе Путина в качестве резидента КГБ в Германской Демократической Республике; это было очень интересное место, где можно было научиться всему — кроме того, чем является демократия. <…> | |
Wiemy też o pracy [Putina] jako rezydenta KGB w Niemieckiej Republice Demokratycznej; było to bardzo ciekawe miejsce, w którym można się było nauczyć wszystkiego, oprócz tego, czym jest demokracja. | |
— «Беспокойство» (Niepokoje), май 2000 |
Различные варианты реализации так называемой стратегической оборонной инициативы США уже многократно анализировались на страницах научных и специальных американских периодических изданий. Все эти попытки и проекты выявляли бесполезность такой концепции. | |
Rozmaite warianty realizacji tak zwanej strategic- znej inicjatywy obronnej USA były już wielokrotnie analizowane na łamach naukowych i fachowych periodyków amerykańskich. Wszystkie te próby i projekty’ ujawniały daremność owej koncepcji. | |
— «Сферомахия» (Sferomachia), 2001 |
- W potopie słów
Порой у меня складывалось впечатление, что молодой [польский] прозаик ведёт себя по отношению к языку так, как каратист по отношению к противнику. В итоге его язык скорее оксиморичный, поскольку он одновременно лирический и грубый, слегка заумный и небрежный, светлый и тёмный. Очень часто это означает, что фабульная проза, то есть имеющая свой развивающийся сюжет, оказывается необычной своей несвязностью до такой степени, что (зная большое количество текстов, написанных шизофрениками) я уверен: любой психиатр был бы склонен приписать таким сочинениям происхождение из анормального источника. Это, пожалуй, довольно отчаянные и напрасные попытки придать оригинальность авторского отпечатка повествованию по сути своей банальному. <…> Одним словом, я считаю очень многие тексты нечитабельными вследствие скрытого в них авторского замысла, заключающегося именно в том, чтобы мнимой или формальной чудовищностью текстов вынудить к чтению. <…> | |
Nieraz odnoszę wrażenie, że młody prozaik zachowuje się wobec języka tak, jak zawodnik karate wobec przeciwnika. Jest raczej w bilansach oksymoroniczny, ponieważ liryczny i surowy, ostrożnie zamyślony i niedbały, jasny i ciemny. Bardzo często znaczy to, że proza fabularna, czyli posiadająca swój rozwijający się wątek, jest udziwniona rozszarpywaniem deskrypcyjnym do tego stopnia, że (znając sporą ilość tekstów pisanych przez schizofreników) jestem przekonany, że każdy psychiatra miałby skłonności do przypisywania takim utworom pochodzenia z anormalnego źródła. Są to raczej dość rozpaczliwe i daremne próby nadawania oryginalności, jako autorskiego piętna, narracji w istocie swej banalnej. <…> Jednym słowem, uważam bardzo wiele za nieczytelne na skutek skrytej za tekstami intencji autorskiej, ażeby imaginacyjnym lub formalnym potworniactwem właśnie do lektury przymusić. <…> | |
— «Поэзия и проза молодых» (Сильвические размышления XCI), 2000 |
Американские мультимедийные концерны производят всё больше продукции, предназначенной для взрослых, применяя всё больше технических средств во всё более жестоких стереотипных сюжетах. В последнее время нам пытаются показать, что пришельцы из звёздных цивилизаций занимаются исключительно электронно совершенными формами человекоубийства. Также и земные экспедиции не могут во Вселенной столкнуться ни с кем, кроме как с вооружёнными лазерными зубами чудовищами и монстрами, из суммирования же этих технически изощрённых и содержательно смертоносных усилий следует всё более радикальное сокращение массовой культуры до панкосмических войн, очень часто заканчивающихся обычным мордобоем. — перевод: В. И. Язневич, 2007 | |
Amerykańskie koncerny multimedialne produkują coraz więcej treści przeznaczonych dla osób dorosłych, inwestując coraz więcej technicznych środków w coraz brutalniej stereotypowe fabuły. Ostatnim czasem usiłują nam wyjawić, że przybysze z gwiezdnych cywilizacji zajmują się wyłącznie elektronicznie doskonalonymi formami ludobójstwa. Również wyprawy ziemskie nie mogą natrafić we Wszechświecie na nikogo prócz uzbrojonych w laserowe zęby potworów i monstrów, ze zsumowania zaś owych technicznie wyrafinowanych, a treściowo morderczych wysiłków wynika coraz bardziej radykalne zredukowanie kultury masowej do pankosmicznych wojen, osobliwie często kończących się zwykłym mordobiciem. | |
— «Перед Франкфуртской книжной ярмаркой» (Przed frankfurckimi targami ksi ązki), 2000 |
О прогрессирующей кретинизации телевидения я упоминал уже многократно, но недавно благодаря спутниковой антенне посмотрел американский фильм под названием «Последний динозавр», который <…> как бы дал мне палкой по лбу. <…> | |
O postępującej kretynizacji [telewizji] wspominałem już wielokrotnie, ale ostatnio obejrzałem sprowadzony z miski satelitarnej amerykański film pod tytułem Ostatni dinozaur, który <…> dał mi pałką w łeb. <…> | |
— «Крайний идиотизм» (Ostatni idiotyzm), 2002 |
Обычно знатоки соглашаются, что мы живём в период декаданса, ведущего к упадку высоко ценимых ранее способностей и вкусов. Всё глубже мы погружаемся в скопления смердящего мусора, повсеместность которого столь абсолютна, как будто бы за ним стоит какая-то сила, принуждающая к уважению всего, что нам приволокут, нарисуют, расскажут или изваяют из каких-то мерзких ошмёток лица, считающиеся людьми искусства. Добавим к этому ещё секс, кровь, фрагменты трупов, руины и выражения, означающие бессмыслицу. В области изобразительного искусства нет, говоря без обиняков, такой гадости, такой мерзости, такой зловонной рвоты, которую бы не размещали на выставках, не воспроизводили и не восторгались ею, если и не искренне, то изображая восхищение, пусть и несколько критическое. <…> | |
Dość powszechnie utrzymują znawcy, że żyjemy w okresie dekadencji, zniewalającej do upadku dawniej cenionych wysoko umiejętności i gustów. Coraz głębiej zanurzamy się w nagromadzeniach coraz bardziej cuchnącego śmiecia, którego powszechność jest tak bezwzględna, jak gdyby stalą za nią jakaś moc zmuszająca do szacunku wobec wszystkiego, co nam wyrzeźbią, namalują, opowiedzą albo przywloką z jakichś obrzydliwych strzępów osoby uchodzące za ludzi sztuki. Dodajmy do tego jeszcze seks, krew, kawałki trupich członków, ruiny i wyrażenia oznajmujące bezsens. W dziedzinie plastyki nie ma, mówiąc prosto z mostu, takiego świństwa, takiego obrzydlistwa, takiej smrodliwej wymiociny, której by nie umieszczano na wystawach, nie reprodukowano i nie zachwycano się nią, jeśli nie autentycznie, to udając, wprawdzie nieco krytyczny, podziw. <…> | |
— «Упадок искусства» (Upadek sztuki или Sztuka upodlona), 2002 |
Пулей в забор
править- Kulą w płot
Я вёл себя как одинокий путник, который, находясь на краю неизвестного континента, старается распознать будущие коммуникационные пути, возможность строительства дорог в пустыне и на бездорожье, то есть тот, кто уже проектирует главные направления стратегии освоения огромной, уходящей за горизонт, безлюдной местности. В моём случае это был горизонт понятийный. <…> | |
Zachowywałem się jak samotny wędrowiec, który stojąc na skraju nieznanego kontynentu, stara się rozpoznać przyszłe trakty komunikacyjne, możliwość udrożnienia pustyń I bezdroży, a więc już projektuje główne kierunki dla strategii zawłaszczenia ogromnego bezludzia aż po horyzont. W moim przypadku był to horyzont pojęciowy. <…> | |
— «Что мне удалось предсказать» (Trafione prognozy; Сильв. разм. LXXI), 1998 |
Книга Германа Кана «The Next 200 Years», написанная при участии сотрудников Гудзоновского института и изданная в 1976 году, <…> — это один из примеров литературы, вымучивающей будущее, которая, нацелившись в грядущие века, утонула в несюжетной фэнтези. <…> Однако эта книга была полна прометеевского оптимизма и излучала его, что обеспечило ей всемирную популярность и продажи. Сейчас она воспринимается как долгий странный сон <…>. О сетях коммуникаций, о плагиате жизненных процессов, о клонировании, о нанотехнологии, о геномике, то есть использовании технических достижений применительно к человеческому организму, В КНИГЕ НЕТ НИ СЛОВА. — перевод: В. И. Язневич, 2015 | |
The Next 200 Years Hermana Kahna, książka wydana w 1976 roku, urodzona zaś z pomocą położników pracujących w Hudson Institute, <…> jest jednym z okazów drążącego przyszłość pisarstwa, które, celując w nadchodzące wieki, utonęło w niefabularnym rodzaju fantasy fiction. <…> Książka ta jednak oddychała i promieniowała prometejskim optymizmem, który zapewnił jej światową popularność i pokupność. Odbiera się ją teraz jak rodzaj dziwnego, przydługiego snu <…>. O sieciach łączności, o plagiowaniu procesów życiowych, o klonowaniu, o nanotechnologii, o genomice, czyli inwazji inżynieryjnej w ustroje ludzi, NIE MA TAM ANI JEDNEGO SŁOWA. | |
— «Следующие двести лет» (Następne dwieście lat, Сильв. разм. XC), 2000 |
Вывод, сделанный на основе ознакомления с целым рядом научных трудов, опубликованных за последнюю четверть века, может звучать, например, так: труды человечеству нужные, желаемые или, кратко говоря, полезные для общества, следует воспевать, зато всего того, что могло бы стать диссонансом в оперной гармонии будущего времени, непременно следует избегать или, по крайней мере, упоминать об этом вполголоса где-то на полях текста и вместе с тем предлагать зримые в будущем эффектные противоядия. Жизнь таких прогнозов, пылающих прометеевским огнём, короткая, но для авторов, как правило, хорошо оплачиваемая. Впрочем, является фактом, который можно выделить в истории цивилизации, что человеческим ожиданиям свойственны крайности. Раньше те, кто с удовольствием угощал своих современников порциями кошмара, использовали другую лексику, поскольку вращались в иной жанровой сфере, чем эксперты, пугающие нас сегодня. В последнее время, например, модным стало распространение прогнозов, рисующих конец мира. <…> Всякие такого рода смертоносные (и не только геноцидные) ужасы изображаются нам не только на словах, поскольку взрывы, оледенения, планетарные столкновения, то есть всевозможные катаклизмы, несущие нам гибель, можно прекрасно наглядно показать благодаря компьютерной анимации. Убийство, касающееся отдельных личностей, является уже, видимо, слишком слабым стимулом. После просмотра нескольких такого рода зрелищ, которые в перерывах сопровождаются рассуждениями учёных, уверяющих зрителей, что речь идёт о реальных, серьёзных угрозах, а не о сказках, человек невольно начинает удивляться, почему ничего ещё с небес не упало ни рядом с ним, ни на его голову. Производители таких превосходно имитируемых катастроф явно размножаются. В действительности же значительно более правдоподобным является столкновение транспортных средств, землетрясение, паводок, гибель от голода или, наконец, войны, но, очевидно, мы уже так свыклись с традиционными всадниками Апокалипсиса, что новые ужасы оказались на пике спроса. | |
Nauka wypływająca ze znajomości całego szeregu tytułów napisanych przed ćwierćwieczem brzmiałaby mniej więcej tak, że prace ludzkości powszechnie trwałe, korzystne, a krótko mówiąc, wyborne dla ogółu, należy opiewać, natomiast wszystko, co mogłoby stać się zgrzytem w operowej harmonii przyszłego czasu, koniecznie należy omijać, albo przynajmniej wspominać półgębkiem gdzieś na uboczach tekstu, a zarazem proponować majaczące w przyszłości skuteczne odtrutki. Żywot pałających prometeuszowym blaskiem prognoz musi być krótki, ale dla autorów z reguły będzie dobrze opłacalny. Zresztą pozostaje faktem, dającym się odcedzić z dziejów cywilizacji, że właściwa jest oczekiwaniom ludzkim wręcz huśtawkowa skrajność. Dawniej ci, którzy delektowali się i raczyli swoich współczesnych porcjami grozy, używali innego słownictwa, ponieważ poruszali się w innej sferze tematycznej aniżeli eksperci straszący nas dzisiaj. Ostatnio na przykład modne się stało mnożenie domniemań przedstawiających koniec ziemskiego świata. <…> Wszystkie tego rodzaju śmiercionośne, a nie tylko genocydalne okropieństwa nie są nam dostarczane jedynie gołosłownie, ponieważ wybuchy, zlodowacenia, kolizje planetarne, jednym słowem, wszechmożliwe obrazy kataklizmów niosących nam zagładę, można świetnie unaoczniać dzięki animacji komputerowej. Mord dotyczący pojedynczych osób jest już widać bodźcem zbyt słabym. Po obejrzeniu kilku tego rodzaju widowisk, które w antraktach są wspierane prezentacją uczonych, zapewniających widownię, że chodzi o realne, poważne możliwości, a nie bajanie, człowiek mimo woli zaczyna się dziwić, dlaczego nic jeszcze z niebios nie spadło ani w jego pobliżu, ani na jego głowę. Producenci takich znakomicie imitujących rzeczywiste odmiany katastrof najwyraźniej się rozmnażają. Co prawda znacznie bardziej prawdopodobne jest zderzenie pojazdów, trzęsienie ziemi, powódź, klęska głodu, czy wreszcie wojny, ale widocznie już takeśmy się otrzaskali z tradycyjnymi jeźdźcami Apokalipsy, że nowe potworności są u szczytu zapotrzebowania. | |
— там же |
Отдельные статьи
правитьСм. также
правитьПримечания
править- ↑ Istvan Csicsery-Ronay, Jr. Twenty-Two Answers and Two Postscripts: An Interview with Stanislaw Lem (translated by Marek Lugowski). Science Fiction Studies #40=Volume 13, Part 3=November 1986.