Путешествие четырнадцатое

«Путешествие четырнадцатое» (польск. Podróż czternasta) — юмористический фантастический рассказ 1956 года Станислава Лема из цикла «Звёздные дневники Ийона Тихого».

Цитаты

	Отдал ракету в ремонт. Прошлый раз слишком близко подошёл к Солнцу; весь лак облез. — начало
	Dałem rakietę do remontu. Ostatnim razem zanadto zbliżyłem się do słońca; cały lakier zlazł.

Заведующий убеждает купить электрический мозг. У него один есть, вполне приличный, почти не бывший в употреблении, мощностью двенадцать паровых душ. Говорит, без мозга никто теперь не отправится дальше Луны. <…> И в самом деле, приличный, с батареей анекдотов на пять лет. Это как будто решает проблему космической скуки. «Вы просмеётесь самое долгое путешествие», — пообещал заведующий. Когда батарея кончится, можно её заменить.

Kierownik namawia mnie do kupna mózgu elektrycznego. Ma do zbycia porządny, mało używany, o mocy dwunastu parowych dusz. Powiada, że bez mózgu nikt się teraz nie rusza nawet poza księżyc. <…> Rzeczywiście przyzwoity, z baterią dowcipów na pięć lat. Podobno rozwiązuje to problem nudy kosmicznej. — Prześmieje pan najdłuższą podróż — powiedział kierownik. Po wyczerpaniu baterii można dać nową.

	Нашёл следующие краткие сведения: «СЕПУЛЬКИ — важный элемент цивилизации ардритов (см.) с планеты Энтеропия (см.). См. СЕПУЛЬКАРИИ». Я последовал этому совету и прочёл: «СЕПУЛЬКАРИИ — устройства для сепуления (см.)». Я поискал «Сепуление»; там значилось: «СЕПУЛЕНИЕ — занятие ардритов (см.) с планеты Энтеропия (см.). См. СЕПУЛЬКИ».
	Znalazłem krótką informację: SEPULKI — odgrywający doniosłą rolę element cywilizacji Ardrytów (ob.) z planety Enteropii (ob.) Ob. SEPULKARIA. Poszedłem za tą radą i przeczytałem: SEPULKARIA — obiekty służące do sepulenia (ob.). Poszukałem pod “Sepulenie”, było tam: SEPULENIE — czynność Ardrytów (ob.) z planety Enteropii (ob.). Ob. SEPULKI.

	Похоже, простудился в лунной тени — всё время чихаю. Принял аспирин. По курсу — три товарные ракеты с Плутона; машинист телеграфировал, чтобы я пропустил их. Спросил, что за груз; думал, Бог знает что, а это обыкновенные брындасы.
	Zdaje się, że się przeziębiłem w cieniu księżyca, bo wciąż kicham. Wziąłem aspirynę. Na kursie — trzy rakiety towarowe z Plutona; maszynista telegrafował, żebym dał wolną drogę. Pytałem, jaki ładunek, myśląc, że Bóg wie co, a to zwyczajne bryndasy.

	Мозг работает как часы. У меня даже диафрагма стала побаливать, так что я вырубил его часика на два и включил электрическую подушку. Это хорошо на меня подействовало. После двух поймал радиосигнал, посланный Поповым в 1896 году. Я таки порядочно отмахал от Земли.
	Mózg działa bez zarzutu. Przepona zaczęła mnie trochę boleć, więc wyłączyłem go na dwie godziny i włączyłem poduszkę elektryczną. Dobrze mi zrobiło. Po drugiej złapałem ten sygnał radiowy, który Popów wypuścił z Ziemi w 1896 roku. Już porządnie odsądziłem się od Ziemi.

	31.VIII. Перед обедом — прогулка вокруг ракеты, чтобы ноги не затекли. До вечера — анекдоты. Большинство с бородой. Похоже, завмастерской давал мозгу старые юмористические журналы и только сверху добавил горсточку острот посвежее. Я забыл о картошке, которую поставил в атомный котёл, и она вся сгорела.
	Przed obiadem — przechadzka dookoła rakiety, żeby się nie zasiedzieć. Do wieczora — kawały. Większość z brodą. Zdaje się, że kierownik warsztatów dał mózgowi do czytania stare pisma humorystyczne, a z wierzchu przyrzucił parę garści nowych dowcipów. Zapomniałem o kartoflach, które wstawiłem do stosu atomowego, i spaliły się co do jednego.

	32.VIII. Из-за скорости время удлиняется — пора бы быть сентябрю, а тут всё август да август.
	Wskutek szybkości czas się dłuży — powinien być październik, a tu wciąż sierpień i sierpień.

	33.VIII. Смотрю, а за станцией стоят несколько паровых машин и разговаривают. Подхожу. Одна говорит: — Ведь ясно же, что облака — это форма загробной жизни паровых машин. Но вот вопрос: что было раньше — паровые машины или водяной пар? Я утверждаю, что пар! — Молчи, идеалистка проклятая! — зашипела другая.
	Patrzę, a za budynkiem stacji stoi kilka maszyn parowych i rozmawia. Zbliżyłem się. Jedna mówi: — Przecież to jasne, że chmury są formą życia pozagrobowego maszyn parowych. Otóż zasadnicze pytanie brzmi: co było pierwej — maszyny parowe czy para wodna? Ja twierdzę, że para!

	34.VIII. Неужто конца не будет этому августу?
	Czy ten sierpień nigdy się nie skończy?

7.Х. — Смег повалит через неделю. Поэтому не откажите в любезности посетить комнату 116; там вами займётся наша резервная мастерская. А потом попрошу вас зайти в комнату 67, в фармацевтический пункт. Там вы получите пилюли эвфруглия; принимать их надо каждые три часа, чтобы нейтрализовать вредное для вашего организма радиоактивное излучение нашей планеты… Угодно ли вам светиться во время пребывания на Энтеропии? — Нет, спасибо. — Вы млекопитающий, не правда ли? — Да. — В таком случае приятного млекопитания! — про млекопитание — перевод Д. М. Брускина, 1965

— Strum rozpoczyna się za tydzień. Zechce pan w związku z tym udać się do pokoju 116, tam jest nasza wytwórnia rezerw, która się panem zajmie. Potem proszę przejść do pokoju 67, to jest kabina farmaceutyczna. Dostanie pan tam pigułki Eufruglium, które musi pan zażywać co trzy godziny, by zneutralizować szkodliwe dla pańskiego organizmu działanie radioaktywności naszej planety… Czy życzy pan sobie świecić podczas pobytu na Enteropii? — Dziękuję, nie. — Pan jest ssakiem, prawda? — Tak. — A więc pomyślnego ssania!

— Вы ведь млекососущий, не правда ли? — В некотором роде. — Что ж, приятного вам сосания! — окончание в прямом переводе Душенко

Я бродил по тротуарам, стремясь окунуться в ночную жизнь столичного города, и из перекатывающихся толп до меня всё чаще долетало это загадочное слово, произносимое сдавленным шёпотом или же страстно выкрикиваемое; оно виднелось на рекламных шарах, извещавших об аукционах и распродажах антикварных сепулек, и в огненных неоновых надписях, рекламирующих модные сепулькарии. Напрасно силился я понять, что бы это могло быть; наконец около полуночи, освежаясь курдельными сливками в баре на восьмидесятом этаже универмага, я услышал в исполнении ардритской певички шлягер «Ах, сепулька-крохотулька», и любопытство разобрало меня до такой степени, что я спросил подошедшего кельнёра, где можно приобрести сепульку. — Напротив, — ответил он машинально, выписывая счёт. Потом взглянул на меня внимательнее и слегка потемнел. — Вы один? — спросил он. — Да. А что? — Так, ничего. Мелких нет, извините. Я отказался от сдачи и спустился на лифте вниз. Действительно, прямо напротив сияла огромная реклама сепулек; толкнув стеклянную дверь, я очутился в пустом в эту пору магазине. Я подошёл к прилавку и, стараясь казаться невозмутимым, попросил сепульку. — Вам для какого сепулькария? — осведомился продавец, спускаясь со своей вешалки. — Ну, для какого… для обычного, — ответил я. — Как это для обычного? — удивился он. — Мы отпускаем только сепульки с подсвистом… — В таком случае мне одну… — А где ваш фуфырь? — Э, гм… у меня его нет с собой… — Так как же вы возьмёте её без жены? — спросил продавец, испытующе глядя на меня и постепенно мутнея. — У меня нет жены, — неосмотрительно брякнул я. — У вас… нет… жены? — пробормотал, весь почернев, продавец. Он смотрел на меня с ужасом. — И вы хотите сепульку?.. Без жены?.. Его колотила дрожь. Как прибитый, выбежал я на улицу, поймал свободный эборет и в ярости велел гнать в какое-нибудь ночное заведение.

Zaintrygowany zbliżyłem się mimowiednie do obu Ardrytów, lecz oddalili się w milczeniu. Dziwna rzecz, iż dopiero po tym wydarzeniu jęło obijać mi się coraz częściej o uszy słowo “sepulki”. W miarę jak łaknąc zanurzenia się w nocnym życiu metropolii kroczyłem chodnikami, z głębi przetaczających się tłumów dobiegał mnie ów zagadkowy wyraz, wypowiadany to zduszonym szeptem, to wykrzykiwany namiętnie; można go było odczytać na kulach ogłoszeniowych, które obwieszczały aukcje i przetargi rzadkich sepulcjanów i w ognistych reklamach neonowych, proponujących nabycie modnych sepulkadów. Próżno medytowałem, co by to być mogło; na koniec, gdy koło północy odświeżałem się szklanką kurdlej śmietanki w barze na osiemdziesiątym piętrze domu towarowego, a pieśniarka ardrycka jęła wykonywać przebój “Sepulko moja mała”, ciekawość ma wzrosła do tego stopnia, że spytałem przechodzącego kelnera, gdzie mógłbym nabyć sepulkę. — Naprzeciw — odpowiedział machinalnie, inkasując rachunek. Potem spojrzał na mnie uważnie i pociemniał trochę. — Pan jest sam? — spytał. — Tak. A co? — Ach, nic. Niestety, nie mam drobnych. Zrezygnowałem z reszty i windą zjechałem na dół. Rzeczywiście, na wprost ujrzałem olbrzymią reklamę sepulek, pchnąłem więc szklane drzwi i znalazłem się we wnętrzu pustego o tej porze magazynu. Przystąpiłem do lady i z udaną flegmą poprosiłem o sepulkę. — Do jakiego sepulkarium? — spytał sprzedawca, opuszczając się ze swego wieszaka. — No, do jakiego… do zwyczajnego — odparłem. — Jak to do zwyczajnego? — zdziwił się. — Prowadzimy tylko sepulki z odświstem… — No więc poproszę o jedną… — A gdzie ma pan kacież? — E, mhm, nie mam przy sobie… — No więc jak ją pan weźmie bez żony? — powiedział sprzedawca, patrząc na mnie badawczo. Mętniał powoli. — Nie mam żony — wyrwało mi się nieopatrznie. — Pan… nie ma… żony…? — wybełkotał sczerniały sprzedawca, patrząc na mnie z przerażeniem — i pan chce sepulkę… ? Bez żony… ? Drżał na całym ciele. Jak zmyty uciekłem na ulicę, złapałem wolny eboret i wściekły kazałem się wieźć do jakiegoś nocnego lokalu.

Когда мы возвращались к столику, я задержал коммивояжёра и спросил его на ухо о сепульках. — Что, что? — переспросил он. Я повторил вопрос и добавил, что хотел бы купить сепульку. Должно быть, я говорил слишком громко — висевшие рядом поворачивались в нашу сторону и смотрели на меня с помутневшими лицами, а мой знакомый в ужасе сложил присоски. — Побойтесь Друмы, Тихий, — вы же один! — Так что же, — выпалил я уже с некоторым раздражением, — значит, я и сепульку взять не могу? Эти слова прозвучали в наступившей внезапно тишине. Жена знакомого без чувств рухнула на пол, он катнулся к ней, а находившиеся поближе ардриты покатились ко мне, выдавая окраской недружелюбные намерения; в эту минуту появились три кельнера, взяли меня за шиворот и выкинули на улицу.

Gdyśmy wracali do stolika, zatrzymałem w przejściu mego znajomego i spytałem go na ucho o sepulki. — Co proszę? — nie dosłyszał mnie. Powtórzyłem pytanie, dodając, że chciałbym nabyć sepulkę. Mówiłem widać zbyt głośno — wiszący najbliżej odwracali się, patrząc na mnie ze zmętniałymi twarzami, a znajomy Ardryta złożył przylgi ze strachu. — Na miłość Drumy, panie Tichy — przecież pan jest sam! — No to co z tego — wypaliłem już nieco poirytowany — czy dlatego nie mogę zobaczyć sepulki? Słowa te padły w powstałą nagle ciszę. Żona znajomego spadła zemdlona na podłogę, on rzucił się ku niej, a najbliżsi Ardryci pofalowali ku mnie zdradzając zabarwieniem wrogie zamiary; w tym momencie pojawiło się trzech kelnerów, którzy wzięli mnie za kark i wyrzucili na ulicę.

Проводник достал из папки печатный листок и дал его мне для ознакомления; я сохранил его в своих бумагах. Вот он: ОХОТА НА КУРДЛЕЙ Инструкция для чужеземцев В качестве промыслового зверя курдль предъявляет высочайшие требования как к личным качествам охотника, так и к его снаряжению. Поскольку животное это в процессе эволюции приспособилось к метеоритным осадкам, нарастив непробиваемый панцирь, на курдля охотятся изнутри. Для охоты на курдля необходимы: а) на вступительной стадии — паста грунтовочная, соус грибной, лук зелёный, сок и перец; б) на решающей стадии — метёлка рисовая, бомба с часовым механизмом. I. Изготовка к охоте. На курдля охотятся с приманкой. Охотник, намазавшись грунтовочной пастой, садится на корточки в канавке оргаста, после чего его посыпают мелко накрошенным зелёным луком и приправляют по вкусу. II. В этом положении следует выжидать курдля. Когда зверь приблизится, нужно, сохраняя спокойствие, схватить обеими руками бомбу, которую держат между колен. Голодный курдль обычно глотает сразу. Если курдль не желает брать, для поощрения можно слегка похлопать его по языку. В случае, если угрожает осечка, некоторые советуют поселиться ещё раз, но это рискованный шаг, поскольку курдль может чихнуть. Мало какой охотник пережил чихание курдля. III. Взяв приманку, курдль облизывается и уходит. По проглатывании охотник незамедлительно приступает к активной стадии, то есть при помощи метёлки стряхивает с себя лук и приправы, чтобы паста могла свободно проявить своё прочищающее действие; затем настраивает часовой механизм и удаляется возможно быстрее в сторону, противоположную той, откуда прибыл. IV. Покидая курдля, следует стараться упасть на обе руки и ноги, чтобы не расшибиться. Дополнительные замечания: Пользоваться острыми специями запрещено. Запрещено также подкладывать курдлям заведённые и посыпанные луком бомбы. Подобные действия приравнены к браконьерству и караются в качестве такового.

Przewodnik wydobył z teczki zadrukowany arkusz i podał mi do przestudiowania; zachowałem go w mych papierach. Oto on: POLOWANIE NA KURDLE Instrukcja dla cudzoziemców Kurdel jako zwierzyna łowna stawia najwyższe wymagania tak walorom osobistym, jak i sprzętowi myśliwego. Ponieważ zwierzę to w trakcie ewolucji przysposobiło się do opadów meteorytowych, wytworzywszy pancerz nie do przebicia, na kurdle poluje się od środka. Do polowania na kurdle niezbędne są: A) w fazie wstępnej — pasta podkładowa, sos grzybowy, szczypiorek, sól i pieprz; B) w fazie właściwej — miotełka ryżowa, bomba zegarowa. I. Przygotowanie na stanowisku. Na kurdle poluje się z przynętą. Myśliwy, natarłszy się wprzód pastą podkładową, kuca w bruździe ściorgu, po czym towarzysze posypują go z wierzchu drobno pokrajanym szczypiorkiem i przyprawiają do smaku. II. W tej pozycji należy oczekiwać kurdla. Gdy zwierz zbliży się, trzeba, zachowując spokój, chwycić oburącz bombę zegarową trzymaną między kolanami. Głodny kurdel łyka zwykle od razu. Jeżeli kurdel nie chce brać, można go dla zachęty delikatnie poklepać po języku. Gdy grozi pudło, niektórzy radzą dodatkowo się posolić, jest to jednak krok nader ryzykowny, gdyż kurdel może kichnąć. Mało który myśliwy przeżył kichnięcie kurdla. III. Kurdel, który wziął, oblizuje się i odchodzi. Po połknięciu myśliwy niezwłocznie przy stępuje do fazy czynnej, tj. za pomocą miotełki otrzepuje z siebie szczypiorek i przyprawy, aby pasta mogła swobodnie rozwinąć swe działanie przeczy szczające, przy czym nastawia bombę zegarową i oddala się możliwie szybko w stronę przeciwną tej, z której przybył. IV. Opuszczając kurdla, należy uważać, by spaść na ręce i nogi i nie potłuc się. Uwagi. Używanie przypraw ostrych jest wzbronione. Również wzbronione jest podkładanie kurdlom bomb zegarowych nastawionych i posypanych szczypiorkiem. Postępowanie takie jest ścigane i karane jako kłusownictwo.

6.XI. Утром проснулся от ужасного грохота. Соскочил с кровати и вижу: над городом вздымаются столбы дыма и пламени. Позвонил в бюро информации отеля — что происходит? — Ничего особенного, — ответила телефонистка, — можете не беспокоиться, это всего лишь смег. — Смег? — Ну да, сезонный метеоритный град; он выпадает у нас каждые десять месяцев. — Но ведь это ужасно! — воскликнул я. — Может быть, мне спуститься в убежище?! — О, никакое убежище не выдержит попадания метеорита. Но ведь у вас, как и у каждого, есть резерв, так что можете не беспокоиться.

Rano w hotelu zbudził mnie okropny huk. Wyskoczyłem z łóżka i zobaczyłem wznoszące się nad miastem słupy dymu i ognia. Zatelefonowałem do informacji hotelowej, pytając, co się dzieje. — Nic takiego — odparła telefonistka — proszę się nie niepokoić, to tylko strum. — Strum? — No tak, strumień meteorów, który nawiedza nas co dziesięć miesięcy. — Toż to okropne! — zawołałem — może trzeba zejść do schronu?! — O, żaden schron nie wytrzyma trafienia meteoru. Ale pan ma przecież rezerwę, jak każdy obywatel, może się pan nie lękać.

	— Когда-то тысячелетья назад, не было у нас ни городов, ни великолепных домов, ни техники, ни резервов… Тогда эти добродушные, могучие существа выпестовали нас, спасая от смертоносного смега. Без курдлей ни один ардрит не дожил бы до прекрасных нынешних дней; и что же? Сегодня на них охотятся, истребляют и травят их — какая чудовищная, какая чёрная неблагодарность!
	— Ongiś, przed tysiącleciami, nie mieliśmy ani miast, ani wspaniałych domów, ani techniki, ani rezerw… Wtedy te łagodne, potężne istoty wypiastowały nas, ratowały w ciężkich okresach strumów. Bez kurdli ani jeden Ardryta nie dożyłby dzisiejszych pięknych dni i oto teraz poluje się na nie, niszczy je i tępi — cóż za potworna, czarna niewdzięczność!

Представление началось <…>. Появился янтарный прелат и прогнал всех девушек, кроме одной, самой красивой, прозрачной, как ключевая вода. Прелат замкнул её в статуе. Узница пением призвала на помощь возлюбленного; тот вкатился и погасил старика. В эту минуту метеорит уничтожил купол театра, часть декораций и примадонну, но из суфлёрской будки мгновенно подали резерв, да так ловко, что зрители, которые случайно кашлянули или моргнули, и вовсе ничего не заметили. Затем возлюбленные решили создать семью. В конце первого действия старца сбрасывают с раската.

Przedstawienie rozpoczęło <…>. Nagle pojawił się bursztynowy prałat, który wypędził dziewczyny, z wyjątkiem najpiękniejszej, przejrzystej jak woda źródlana. Prałat zamknął ją wewnątrz posągu. Uwięziona wezwała śpiewem kochanka, który wpadł i zgasił starca. W tym momencie meteor zdruzgotał strop, część dekoracji i amantkę, ale z budki suflerskiej wysunięto natychmiast rezerwę, tak zręcznie, że kto właśnie chrząkał lub zmrużył powieki, niczego w ogóle nie zauważył. W dalszym ciągu kochankowie postanowili założyć rodzinę. Akt kończy się stoczeniem prałata w przepaść.

Станислав Лем о сепульках

	Честное слово, я и сам не знаю [что это]! Просто мне очень хотелось, чтобы читатель сам решил, что это такое.
	— интервью «Гость из космоса», 1963

	Если бы знал, что сепульки будут преследовать меня всю жизнь, я бы их не выдумал.
	— ответ на вопрос слушателей в Харьковском клубе любителей НФ, ноябрь 1965

	П. Фаворов: Пан Станислав, я, когда ехал к вам, спрашивал у всех знакомых, что бы они хотели спросить у Лема. И знаете, что все, кто вырос на ваших книжках, хотели выяснить — что такое сепульки? — Нет, этого я не знаю. Это, конечно, должно быть, так сказать, нераскрытой тайной.
	— интервью «Надо привыкать к тому, что всё переменяется», 2004

	Как я уже многократно разъяснял, сепульки очень похожи на муркви, а своей цветовой гаммой напоминают мягкие пчмы. Разумеется, их практическая функция другая, но думаю, Вам, как человеку взрослому, мне не нужно этого объяснять».
	Sepulki nieco przypominają murkwie i pćmy łagodne — oczywiście ich funkcja użytkowa jest zupełnie inna…