Размышления и очерки (Лем): различия между версиями

[досмотренная версия][досмотренная версия]
Содержимое удалено Содержимое добавлено
Нет описания правки
Нет описания правки
 
Строка 7:
 
{{Q|На анализ языка мы смотрим сквозь языковые стёкла; следовало бы скорее смотреть на язык со стороны кода, всесторонне на него похожего, но не являющегося чисто человеческим открытием, каковым является речь. Существует именно такой код — наследственности, и, возможно, когда-нибудь он поможет нам в разрешении загадки.|Оригинал=Na preparaty językowe patrzymy bowiem przez językowe szkła; należałoby raczej patrzeć na język od strony kodu, wszechstronnie do niego podobnego, ale nie będącego żadnym czysto ludzkim wynalazkiem, jak mowa. Istnieje taki kod — dziedziczności właśnie, i może kiedyś dopomoże nam w rozwiązaniu zagadki.|Комментарий=перевод: В. И. Язневич, 2009|Автор=«Признания антисемиота» (Wyznania antysemioty), 1972}}
 
{{Q|Задача создания [[телепатия|сверхчувственной связи]], мгновенно выхватывающей нужные данные из соответствующего мозга, настолько трудна, что мы не можем даже приблизительно наметить хотя бы один способ её реализации, между тем из наблюдений [парапсихологов] следует, что разные телепаты решают эту задачу по-разному. В одном случае связь осуществляется на языковом уровне, а в другом — на внеязыковом (например, на уровне символов, образов или же глубинных телесных ощущений); в одном случае телепат контактирует с сознанием человека, близкого ему, а в другом — с незнакомым человеком; в одном случае информация передается на малые расстояния, а в другом расстояние не имеет значения. Таким образом, здесь мы имеем не одну задачу, а множество. Ведь прочитать мысли человека, стоящего перед нами, — это всё равно что читать, держа в руках закрытую книгу, а если неизвестно, кто знает интересующие нас сведения, то это равносильно чтению книги, стоящей на полке в одной из миллиона земных библиотек.
Как можно отождествлять такие задачи? Получается так, как если бы все люди вообще не умели летать, а некоторые люди не только бы умели, но, кроме того, каждый из них делал бы это по-своему: один словно птица, другой как ракета, третий как вертолёт, четвёртый как реактивный самолёт и т. п. Известно, что, чем труднее задание, тем меньше способов его решения. А по данным парапсихологии, то, что мы считаем невозможным, не только можно исполнить, но и многими разнообразными способами, причём каждый из них противоречит нашим знаниям ''иначе'', чем все остальные! Это значило бы, что наши знания основаны не на '''одном''' заблуждении, а на огромном их комплексе, что их ошибочность тем самым является многосторонней, прямо-таки универсальной!
<…> если [[парапсихология|парапсихологические]] явления реальны, то для освоения этой реальности наука должна коренным образом перестроиться. Но всё, что происходит и будет происходить в этой области, всегда будет недостаточным побудительным импульсом для возведения на совершенно новом фундаменте всего здания науки. Практические и теоретические соображения указывают на то, что если эти феномены и будут включены в область науки, то лишь благодаря такому переустройству её, которое будет проистекать из достижений, не инспирированных самой парапсихологией и теми, кто её фронтально атакует. Наука, образно говоря, в своём неустанном восхождении достигнет наконец такой высоты, с которой природа сверхчувственных явлений выяснится как бы мимоходом, побочно, как открытие случайное, но не единственное и не главное, не то, ради которого развивается по восходящей линии процесс познания. Таковы по крайней мере мои убеждения в этом вопросе. {{comment|Sed tamen potest esse totaliter aliter|Однако в целом всё может быть иным (лат.)}}.|Оригинал=Zadanie bowiem sporządzenia pozazmysłowej łączności, w lot trafiającej właściwe dane właściwego mózgu, jest tak horrendalnie trudne, że nie potrafimy zaprojektować nawet w przybliżeniu chociażby jednego tylko sposobu jego realizacji, a tymczasem z obserwacyjnych danych ma wynikać, że różni telepaci różnie je realizują. Że raz łączność zachodzi na poziomie językowym, a raz na pozajęzykowym — np. symboli bezsłownych lub obrazów, albo znów głębokich czuć cielesnych (czyli proprioceptywnych), że raz się telepata kontaktuje z umysłem osoby bliskiej, a raz obcej sobie, że raz dochodzi do przesyłu na mały dystans, a raz znów mają być rozmiary odległości bez znaczenia dla przekazu. Tym samym szłoby nie o jedno zadanie, lecz o cały ich zbiór, boż mieć przed sobą kogoś dla odczytania jego myśli, to jakby już trzymać zamkniętą książkę, natomiast wiedzieć tylko, że ktoś na świecie zna poszukiwany fakt, to jakby wiedzieć zaledwie, że właściwa książka stoi w jednej z miliona ziemskich bibliotek. Jakże można utożsamiać tak różne zadania? Jest więc tak, jakby ogół ludzi w ogóle nie umiał latać, natomiast niektórzy ludzie nie tylko umieli latać, lecz ponadto jeszcze każdy z nich robił to na inną modłę: ten niczym ptak, tamten jak rakieta, ów jak helikopter, jeszcze inny jak odrzutowiec itp. A przecież zawsze jest tak, że im zadanie trudniejsze, tym mniej metod jego rozwiązania. Tymczasem podług danych parapsychologii to, co mamy za niemożliwe nie tylko można wykonać, ale jeszcze na wiele rozmaitych sposobów, przy czym każdy z nich zaprzecza naszej wiedzy ''inaczej'' niż wszystkie pozostałe! Znaczyłoby to, że nasza wiedza nie tkwi w '''jednym''' błędzie, lecz w ich ogromnym kompleksie, że jej błędność jest tym samym wielozakresowa, wręcz wszechstronna!
<…> jeśli zjawiska parapsychologiczne są realnością, to po to, ażeby taką realność sobie przyswoić, nauka będzie musiała pierwej przebudować się od podstaw. A ponieważ wszystko, co zachodzi i co będzie nadal zachodziło wewnątrz domeny owych zjawisk, okaże się zawsze bodźcem niedostatecznym, jako impulsem mającym spowodować taką totalna transformację całego gmachu nauki, względy zarazem praktyczne i teoretyczne przemawiają za tym, że jeśli do inkorporacji owych dziwów w obręb nauki dojdzie, to tylko dzięki takiemu przeistoczeniu się nauki, które wyniknie z postępów ani nie zainspirowanych przez samą parapsychologię, ani jej frontalnie nie atakujących. Nauka, mówiąc obrazowo, w swoich nieustępliwych wzrostach poznawczych dotrze wreszcie na taką wysokość, z której się natura pozazmysłowych realiów objawi niejako mimochodem, ubocznie, stanowiąc zysk okazjonalny, lecz nie wyłączny, nie ten, o który szło w całym postępowym ruchu. Takie są przynajmniej moje przeświadczenia w tej materii. Sed tamen potest esse totaliter aliter.|Комментарий=перевод: К. В. Душенко, 1990|Автор=«О сверхчувственном познании» (O poznaniu pozazmysłowym), 1974}}
 
===Моим читателям===
Строка 21 ⟶ 16 :
 
{{Q|… так как мир не хочет постоянно повторяться, то и литература не должна без борьбы отказываться от возможности идти с ним в ногу как захватывающая игра со скрытым замыслом, как шутка, начиненная, возможно, и драматической моралью, как смертельно серьёзная игра, но не из-за прихоти писателя, а в силу необходимости.|Оригинал=… gdyż skoro świat nie chce się w kółko powtarzać, literatura nie powinna bez walki zrezygnować z dotrzymania mu kroku, jako malownicza gra z ukrytym zamysłem, jako żart, zaprawiony może i dramatycznym morałem, jako zabawa, nie z apodyktyczności pisarza, lecz z konieczności śmiertelnie poważna.|Комментарий=конец}}
 
===О сверхчувственном познании===
::O poznaniu pozazmysłowym, 1974; перевод: К. В. Душенко, 1990
 
{{Q|Задача создания [[телепатия|сверхчувственной связи]], мгновенно выхватывающей нужные данные из соответствующего мозга, настолько трудна, что мы не можем даже приблизительно наметить хотя бы один способ её реализации, между тем из наблюдений [парапсихологов] следует, что разные телепаты решают эту задачу по-разному. В одном случае связь осуществляется на языковом уровне, а в другом — на внеязыковом (например, на уровне символов, образов или же глубинных телесных ощущений); в одном случае телепат контактирует с сознанием человека, близкого ему, а в другом — с незнакомым человеком; в одном случае информация передается на малые расстояния, а в другом расстояние не имеет значения. Таким образом, здесь мы имеем не одну задачу, а множество. Ведь прочитать мысли человека, стоящего перед нами, — это всё равно что читать, держа в руках закрытую книгу, а если неизвестно, кто знает интересующие нас сведения, то это равносильно чтению книги, стоящей на полке в одной из миллиона земных библиотек.
Как можно отождествлять такие задачи? Получается так, как если бы все люди вообще не умели летать, а некоторые люди не только бы умели, но, кроме того, каждый из них делал бы это по-своему: один словно птица, другой как ракета, третий как вертолёт, четвёртый как реактивный самолёт и т. п. Известно, что, чем труднее задание, тем меньше способов его решения. А по данным парапсихологии, то, что мы считаем невозможным, не только можно исполнить, но и многими разнообразными способами, причём каждый из них противоречит нашим знаниям ''{{razr|иначе''}}, чем все остальные! Это значило бы, что наши знания основаны не на '''одном''' заблуждении, а на огромном их комплексе, что их ошибочность тем самым является многосторонней, прямо-таки универсальной!|Оригинал=Zadanie bowiem sporządzenia pozazmysłowej łączności, w lot trafiającej właściwe dane właściwego mózgu, jest tak horrendalnie trudne, że nie potrafimy zaprojektować nawet w przybliżeniu chociażby jednego tylko sposobu jego realizacji, a tymczasem z obserwacyjnych danych ma wynikać, że różni telepaci różnie je realizują. Że raz łączność zachodzi na poziomie językowym, a raz na pozajęzykowym — np. symboli bezsłownych lub obrazów, albo znów głębokich czuć cielesnych (czyli proprioceptywnych), że raz się telepata kontaktuje z umysłem osoby bliskiej, a raz obcej sobie, że raz dochodzi do przesyłu na mały dystans, a raz znów mają być rozmiary odległości bez znaczenia dla przekazu. Tym samym szłoby nie o jedno zadanie, lecz o cały ich zbiór, boż mieć przed sobą kogoś dla odczytania jego myśli, to jakby już trzymać zamkniętą książkę, natomiast wiedzieć tylko, że ktoś na świecie zna poszukiwany fakt, to jakby wiedzieć zaledwie, że właściwa książka stoi w jednej z miliona ziemskich bibliotek. Jakże można utożsamiać tak różne zadania? Jest więc tak, jakby ogół ludzi w ogóle nie umiał latać, natomiast niektórzy ludzie nie tylko umieli latać, lecz ponadto jeszcze każdy z nich robił to na inną modłę: ten niczym ptak, tamten jak rakieta, ów jak helikopter, jeszcze inny jak odrzutowiec itp. A przecież zawsze jest tak, że im zadanie trudniejsze, tym mniej metod jego rozwiązania. Tymczasem podług danych parapsychologii to, co mamy za niemożliwe nie tylko można wykonać, ale jeszcze na wiele rozmaitych sposobów, przy czym każdy z nich zaprzecza naszej wiedzy {{razr|inaczej}} niż wszystkie pozostałe! Znaczyłoby to, że nasza wiedza nie tkwi w '''jednym''' błędzie, lecz w ich ogromnym kompleksie, że jej błędność jest tym samym wielozakresowa, wręcz wszechstronna!}}
 
<{{Q|> если [[парапсихология|парапсихологические]] явления реальны, то для освоения этой реальности наука должна коренным образом перестроиться. Но всё, что происходит и будет происходить в этой области, всегда будет недостаточным побудительным импульсом для возведения на совершенно новом фундаменте всего здания науки. Практические и теоретические соображения указывают на то, что если эти феномены и будут включены в область науки, то лишь благодаря такому переустройству её, которое будет проистекать из достижений, не инспирированных самой парапсихологией и теми, кто её фронтально атакует. Наука, образно говоря, в своём неустанном восхождении достигнет наконец такой высоты, с которой природа сверхчувственных явлений выяснится как бы мимоходом, побочно, как открытие случайное, но не единственное и не главное, не то, ради которого развивается по восходящей линии процесс познания. Таковы по крайней мере мои убеждения в этом вопросе. {{comment|Sed tamen potest esse totaliter aliter|Однако в целом всё может быть иным (лат.)}}.|Оригинал=Zadanie bowiemjeśli sporządzeniazjawiska pozazmysłowejparapsychologiczne łączności, w lot trafiającej właściwe dane właściwego mózgurealnością, jestto takpo horrendalnie trudneto, żeażeby nietaką potrafimyrealność zaprojektowaćsobie nawet w przybliżeniu chociażby jednego tylko sposobu jego realizacjiprzyswoić, anauka tymczasembędzie zmusiała obserwacyjnychpierwej danychprzebudować masię wynikać,od że różni telepaci różnie je realizująpodstaw. ŻeA razponieważ łączność zachodzi na poziomie językowymwszystko, aco razzachodzi nai pozajęzykowymco będzie np.nadal symbolizachodziło bezsłownychwewnątrz lubdomeny obrazów,owych albo znów głębokich czuć cielesnych (czyli proprioceptywnych)zjawisk, że razokaże się telepata kontaktuje z umysłemzawsze osobybodźcem bliskiejniedostatecznym, ajako razimpulsem obcejmającym sobie,spowodować żetaką raztotalna dochodzitransformację do przesyłu nacałego małygmachu dystansnauki, awzględy razzarazem znówpraktyczne mająi byćteoretyczne rozmiaryprzemawiają odległościza bez znaczenia dla przekazu. Tym samym szłoby nie o jedno zadanietym, leczże ojeśli całydo ichinkorporacji zbiór,owych bożdziwów miećw przedobręb sobąnauki kogoś dla odczytania jego myślidojdzie, to jakby już trzymać zamkniętą książkę, natomiast wiedzieć tylko, żedzięki ktośtakiemu naprzeistoczeniu świeciesię zna poszukiwany faktnauki, toktóre jakby wiedzieć zaledwie, że właściwa książka stoi w jednejwyniknie z milionapostępów ziemskichani bibliotek.nie Jakżezainspirowanych możnaprzez utożsamiaćsamą tak różne zadania? Jest więc takparapsychologię, jakbyani ogół ludzi wjej ogólefrontalnie nie umiałatakujących. lataćNauka, natomiast niektórzy ludzie nie tylko umielimówiąc lataćobrazowo, leczw ponadtoswoich jeszczenieustępliwych każdywzrostach zpoznawczych nichdotrze robił towreszcie na innątaką modłę: ten niczym ptakwysokość, tamtenz jakktórej rakieta,się ównatura jakpozazmysłowych helikopter,realiów jeszczeobjawi innyniejako jak odrzutowiec itp. A przecież zawsze jest takmimochodem, że im zadanie trudniejszeubocznie, tymstanowiąc mniejzysk metod jego rozwiązania. Tymczasem podług danych parapsychologii tookazjonalny, co mamy za niemożliwelecz nie tylko można wykonaćwyłączny, alenie jeszcze na wiele rozmaitych sposobówten, przyo czymktóry każdyszło zw nichcałym zaprzeczapostępowym naszejruchu. wiedzyTakie ''inaczej'' niżprzynajmniej wszystkiemoje pozostałe! Znaczyłoby to, że nasza wiedza nie tkwiprzeświadczenia w '''jednym'''tej błędzie,materii. leczSed wtamen ichpotest ogromnymesse kompleksie,totaliter że jej błędność jest tym samym wielozakresowa, wręcz wszechstronna!aliter.}}
 
==Отдельные статьи==