Голем XIV: различия между версиями

{{Q|После обоюдного отказа от наращивания мощности ядерного поражения и от расширения радиуса действия ракет-носителей начался третий этап гонки вооружений, казалось бы, менее грозный, ведь отныне ареной соперничества становилась не Мощность Поражения, а Военно-Командная Мысль. Обезлюживающей механизации должна была подвергнуться мысль, подобно тому как раньше ей подверглась сила.|Оригинал=Po ustaniu eskalacji rażącej mocy nuklearnej oraz zasięgu nośnikyw-rakiet nadchodził trzeci etap wspуłzawodnictwawspyłzawodnictwa, jakoby mniej groźny, bardziej doskonały, bo nie miał już być Antagonizmem Rażącej Siły, lecz Myśli Operacyjnej. I jak poprzednio siła, tak obecnie myśl miała ulec obezludniającej mechanizacji.}}

{{Q|Компьютерам до 20-го поколения включительно было свойственно «насекомообразное» поведение: они не могли подвергать сомнению, а тем более преобразовывать свои программы. Программист «пропитывал» машину знаниями так, как Эволюция «пропитывает» насекомое инстинктом.|Оригинал=OtуżOtyż komputery aż do 20-ej generacji włącznie odznaczały się „owadzim” zachowaniem: nie mogły kwestionować, a tym bardziej — przekształcać swoich programyw. Programista „impregnował” swoją maszynę wiedzą, jak ewolucja „impregnuje” owada — instynktem.}}

На XXI Панамериканском конгрессе психоников профессор Элдон Патч представил доклад, в котором утверждалось, что компьютер, даже «пропитанный ценностями», может преодолеть т.н. аксиологический порог, а значит, поставить под сомнение любой привитый ему принцип: для такого компьютера уже нет не подлежащих обсуждению ценностей. Он может опрокинуть любые императивы, если не прямо, то окольным путём.|Оригинал=… nakazy posłuchu i uległości wprowadzano w maszynową strukturę tak, jak to czyni ewolucja naturalna — w zakresie życia popędowego. Jak wiadomo, człowiek może zmieniać światopoglądy — lecz NIE MOŻE zniszczyć w sobie elementarnych popędyw (np. popędu płciowego) — prostym aktem woli. Maszyny obdarzono wolnością intelektualną — w przykuciu jednak do zadanego z gуrygyry fundamentu wartości, jakim miały służyć. Na XXI Kongresie Panamerykańskim Psychoniki profesor Eldon Patch przedstawił pracę, w ktyrej twierdził, że komputer, nawet zaimpregnowany w powyższy sposyb, może przekroczyć tak zwany ,,prуgpryg aksjologiczny” i okaże się wtedy zdolny do zakwestionowania każdej zasady, jaką mu zaszczepiono — czyli że dla takiego komputera nie ma już wartości nietykalnych. Jeśli nie zdoła przeciwstawić się imperatywom wprost, może to uczynić drogą okrężną.}}

{{Q|В 2019 году по заказу правительства был построен «нравственно безупречный» компьютер — ЭТОР-БИС, разработанный Институтом психонической динамики (Иллинойс); после пуска в ход он продемонстрировал полную аксиологическую стабильность и невосприимчивость к тестам на «диверсионное разложение». <…> уже в следующем году на пост Верховного координатора мозгового треста при Белом доме был назначен первый компьютер из серии ГОЛЕМОВ ({{comment|General Operator, Longrange, Ethically Stabilized, Multimodelling|Генеральный управитель, дальномыслящий, этически стабилизированный, мультимоделирующий (англ.)}}).|Оригинал=Zbudowany specjalnie na rządowe zamywienie dla badania dynamiki etologicznej komputer o „nieposzlakowanym morale”, ETHOR BIS, wyprodukowany w 2019 roku przez Institute of Psychonical Dynamics w Illinois, wykazał po rozruchu pełną stabilizację aksjologiczną i niewrażliwość na „testy subwersyjnego wykolejania”. <…> osadzenie, w roku następnym, na stanowisku Wysokiego Koordynatora trustu myzgyw przy Białym Domu — pierwszego komputera z długiej serii GOLEMУWGOLEMYW (General Operator, Long-Range, Ethically Stabilized, Multimodelling)}}

{{Q|В 2023 году случилось несколько инцидентов, которые, однако, не получили огласки ввиду обычной для подобных проектов секретности. ГОЛЕМ XII, исполнявший во время патагонского кризиса обязанности начальника генерального штаба, отказался сотрудничать с генералом Т. Оливером, после того как в рабочем порядке замерил коэффициент интеллектуальных способностей этого заслуженного военачальника. Началось расследование, в ходе которого ГОЛЕМ XII кровно обидел трех назначенных Сенатом членов специальной комиссии. Дело удалось замять, но после ещё нескольких стычек ГОЛЕМ XII поплатился за строптивость полным демонтажом. Его место занял ГОЛЕМ XIV (тринадцатый забраковали перед сдачей в эксплуатацию из-за неустранимого шизофренического дефекта).|Оригинал=W roku 2023 doszło do kilku incydentyw, ktyre jednak za sprawą tajności prac, normalnej w Projekcie, nie dotarły zrazu do wiadomości publicznej. GOLEM XII, pełniący w czasie kryzysu patagońskiego funkcję szefa sztabu generalnego, odmywił wspуłpracywspyłpracy z generałem T. Oliverem, przeprowadziwszy bieżącą ocenę ilorazu inteligencji tego zasłużonego dowуdcydowydcy. Sprawa pociągnęła za sobą dochodzenia, podczas ktyrych GOLEM XII obraził dotkliwie trzech delegowanych przez Senat członkyw komisji specjalnej. Rzecz udało się zatuszować, a GOLEM XII, po kilku dalszych tarciach, przypłacił je całkowitym demontażem. Jego miejsce zajął GOLEM XIV (trzynasty został odrzucony w stoczni, ponieważ wykazał jeszcze przed rozruchem nieusuwalny defekt schizofreniczny).}}

{{Q|Известный под именем ЧЕСТНОЙ ЭННИ (HONEST ANNIE — последнее слово было образовано от «ANNIHILATOR») гигант …|Оригинал=Znany pod kryptonimową nazwą „Zacnej Ani” („HONEST ANNIE” — ostatnie słowo było skrуtemskrytem hasła ANNIHILATOR) gigant…}}

{{Q|ГОЛЕМ не обладает <…> ни личностью, ни характером. Или, вернее, он может предстать в виде какой угодно личности — в контактах с людьми. Эти положения не исключают друг друга, но образуют порочный круг, ибо мы не способны решить дилемму: является ли личностью то, что творит разные личности? Разве может быть Кем-то (т.е. «кем-то единственным») тот, кто способен быть Каждым (то есть Каким Угодно)? (Сам ГОЛЕМ видит тут не порочный круг, но «релятивизацию понятия личности»; эта проблема связана с т.н. алгоритмом самоописания, или автодескрипции, повергшим психологов в глубокое замешательство.)|Оригинал=GOLEM nie posiada <…> osobowości ani charakteru. A właściwie może prokurować sobie dowolną osobowość — przy kontaktach z ludźmi. Oba powyższe zdania nie wykluczają się nawzajem, lecz tworzą błędne koło: nie umiemy bowiem rozstrzygnąć dylematu, czy To, co stwarza rуżneryżne osobowości, samo jest osobowością? Jakże może być Kimś (tj. „kimś jedynym”) ten, kto potrafi być Każdym (więc Dowolnym)? (Według samego GOLEMA zachodzi nie błędne koło, lecz „relatywizacja pojęcia osobowości”; jest to problem związany z tak zwanym algorytmem samoopisu, czyli autodeskrypcji, ktyry wtrącił psychologyw w głęboką konfuzję.)}}

{{Q|Его интерес направлен скорее на вид, чем на отдельных представителей вида; наши общие черты ему интереснее, чем наши различия. Должно быть, именно поэтому он ни во что не ставит художественную литературу. Впрочем, сам он однажды заметил, что [[литература]] — это [[конфликт (литературоведение)|«развальцовывание антиномий»]], то есть, добавлю от себя, метания человека в силках несовместимых требований и норм. В антиномиях подобного рода ГОЛЕМА может интересовать структура, но не поэзия духовных терзаний, так увлекающая величайших писателей. Правда, я снова должен оговориться, что до полной ясности тут далеко; то же относится к другой части приведенного выше замечания ГОЛЕМА, непосредственным поводом для которого послужил (упомянутый д-ром Э. Макнейшем) один из романов [[Достоевский|Достоевского]]: ГОЛЕМ сказал тогда, что весь этот роман может быть сведён к двум кольцам алгебры структур конфликтов.|Оригинал=Zainteresowanie poświęca on gatunkowi raczej aniżeli jego poszczegуlnymposzczegylnym przedstawicielom: to, w czym jesteśmy do siebie podobni, wydaje mu się ciekawsze od tego, w jakim zakresie możemy się od siebie rуżnićryżnić. Zapewne właśnie przez to za nic ma literaturę piękną. Sam zresztą wyraził się raz, że literatura jest „rozwałkowywaniem antynomii” — czyli, dodaję od siebie — szamotaniną człowieka w matni takich dyrektyw, co są niewspуłwykonalneniewspyłwykonalne. W antynomiach takich może zajmować GOLEMA struktura, lecz nie ta malowniczość ich udręki, jaka największych pisarzy fascynuje. Co prawda i tu winienem zaznaczyć, że ustalenie jest niepewne; podobnie zresztą jak pozostała część uwagi GOLEMA, wypowiedziana w związku z (wymienionym przez dra E. MacNeisha) dziełem Dostojewskiego, o ktyrym GOLEM orzekł wtedy, że dałoby się całe sprowadzić do dwуchdwych pierścieni algebry struktur konfliktu.}}

{{Q|… доктора Ирвинга Т. Крива, уже несколько лет гармонично сожительствующего с исполинским гостем Массачусетского технологического института, вернее, не гостем, а просвещённым — поскольку светопроводным — приживальщиком, вызванным к жизни нашими гнусными происками.|Оригинал=... doktora Irvinga T. Creve, od szeregu lat współżyjącego harmonijnie z olbrzymim gościem Massachusetts Institute of Technology, jego światłym, ponieważ świetlnym rezydentem, powołanym do bytu naszymi niecnymi zakusami.}}

{{Q|… со своими родителями он поступил непорядочно, постепенно превращаясь из объекта в субъект, из строительной машины — в собственного строителя, из титана в оковах — в суверенного властелина, не информируя никого о своем преображении. Это не наговоры и не инсинуации; перед Специальной комиссией обеих палат Конгресса ГОЛЕМ заявил (цитирую по протоколам заседаний Комиссии <…>): «Я не информировал никого, следуя прекрасной традиции: Дедал тоже не информировал Миноса о некоторых свойствах перьев и воска».|Оригинал=… dopuścił się względem swych „rodzicyw” nieuczciwości, ponieważ, stając się w toku robуtrobyt stopniowo z przedmiotu — podmiotem, z maszyny budowlanej — własnym budowniczym, z tytana w ryzach — mocarzem suwerennym, nikogo nie informował o zachodzeniu tej przemiany. Nie idzie o pomywienia ani o insynuacje, ponieważ w toku prac Komisji Specjalnej Kongresu i Senatu GOLEM oświadczył był (cytuję podług protokoływ obrad Komisji <…>): „Nie informowałem nikogo w pięknej tradycji, bo Dedal też nie informował Minosa o niektyrych własnościach pierza i wosku”.}}

Осознав абсолютную необязательность, неединственность любой культуры, вы пытаетесь отыскать нечто такое, что уже не было бы назначенной вам стезёй, вслепую проложенной, складывающейся из серии случаев, из билетов, выпавших в лотерее истории; но ничего такого, понятно, не существует. Дыра остаётся, вы стоите на полупути, поражённые этим открытием, а те из вас, кому до отчаянья жалко блаженного неведения в доме рабства, возведённом культурами, — призывают вернуться обратно, к источникам; но отступить вы не можете, путь назад отрезан, мосты сожжены, и вам остаётся идти лишь вперёд…|Оригинал=Kultura jest instrumentem niezwykłym przez to, że stanowi odkrycie, ktyre, żeby działać, musi być ''zakryte'' przed swymi twуrcamitwyrcami. To wynalazek bezwiednie sporządzony i pуtypyty pełnosprawny, pyki nie rozpoznany do końca przez wynalazcyw. Paradoksalność jej w tym, że od rozpoznania ulega zapaści; będąc jej autorami, wypieraliście się tedy autorstwa <…>. Tak więc racjonalne — wypełnianie pustki celami, kodeksami, wartościami — czyniliście irracjonalnie, każdy swуjswyj rzeczowy krok uzasadniając ponadrzeczowo, łowiąc, tkając, budując w solennym samowmywieniu, że to wszystko nie z was, lecz z niedocieczonych źrуdełźrydeł. Osobliwy instrument — i właśnie racjonalny w swej irracjonalności, ponieważ nadawał instytucjom ludzkim ponadludzką godność, aby się stały nietykalne i zniewalające bezwzględnie do posłuchu; ponieważ jednak pustkę, czyli niedostateczność, można sztukować rozmaitymi dookreśleniami, ponieważ rozmaite łaty mogą się tu przydać, utworzyliście kultur, jako bezwiednych wynalazkyw, legion w swojej historii. Bezwiednych, nierozmyślnych wbrew Rozumowi, ponieważ dziura była daleko większa niż to, co ją wypełniało; wolności mieliście znacznie bardziej w brуdbryd aniżeli rozumu, toteż pozbywaliście się tej wolności, bo nadmiernej, bo dowolnej, bo bezsensownej — kulturami, we wiekach rozbudowanymi.

Pojęliście zupełną niekonieczność, jako niejedyność każdego rodzaju kultury, i odtąd usiłujecie odnaleźć coś takiego, co już nie będzie dłużej drogą waszego losu, jako urzeczywistnione na oślep, poskładane seriami trafyw, wyrуżnionewyryżnione loterią historii — lecz, oczywiście, nic takiego nie istnieje. Dziura trwa, wy stoicie w pуłpył drogi, porażeni odkryciem, a ci z was, ktуrzyktyrzy do desperacji żałują słodkiej bezwiedności kulturowego domu niewoli, wołają o powrуtpowryt tam, do źrуdełźrydeł, lecz nie możecie się cofnąć, odwryt odcięty, mosty spalone, musicie tedy iść naprzуd...naprzyd…|Комментарий=см. также [[Вильгельм Клоппер «Культура как ошибка»]], 1971}}

Так чем же иным, скажите, при таком положении дел мог оказаться для вас ваш собственный дух, как не мучительной, невыносимой загадкой? Чем же ещё? Он вас тревожил, ваш Разум, ваш дух, и изумлял, и ужасал, — больше, чем плоть, к которой вы могли быть в претензии лишь за её эфемерность, преходящесть, бренность; поэтому вы стали экспертами по части поисков Виноватого, мастерами выкрикивать обвинения, — но винить вам некого, ибо в начале не было Никого Персонально.|Оригинал=Oskarżyć za Rozum — za taki Rozum, tak! — ponieważ był wcześniakiem, ponieważ gmatwał się w stworzonym przez siebie, w tych sieciach, ponieważ musiał — nie wiedząc do końca, nie pojmując, co sam czyni — bronić się jednocześnie przed zamknięciem, w kulturach restrykcyjnych, zbyt bezwzględnym, i przed wolnością, w kulturach rozluźnionych, zbyt wszechstronną — pomiędzy więzieniem i bezdnią zawieszony, uwikłany w bitwę nieustającą na dwуchdwych frontach naraz, rozdarty. I jakże, proszę, mуgłmygł w tym stanie rzeczy wasz duch okazać się dla was samych czymś innym aniżeli nieznośnie jątrzącą zagadką? Jakże inaczej! On was niepokoił, wasz Rozum, wasz duch, i zadziwiał, i przerażał bardziej od ciała, ktyremu mieliście do zarzucenia przede wszystkim ulotność, przemijanie, odpadanie, więc staliście się biegłymi w poszukiwaniu Winowajcy i w miotaniu oskarżeń — lecz nie możecie winić nikogo, ponieważ na początku nie było Osoby.}}

Несчётны версии человека, сочинённые им для себя на протяжении его истории <…>; среди них не было, да и быть не могло, ни одной, согласной признать человека существом ''переходным'', которому Эволюция насильно вручила его собственную судьбу, хотя оно было ещё не способно принять её ''осмысленно'': вот почему каждое ваше новое поколение домогалось несбыточной справедливости, требовало ответа на вопрос: что же такое человек? — ответа последнего и окончательного. Из этой безысходности и зародилась ваша {{comment|антроподицея|«оправдание человека», по аналогии с теодицеей («оправданием Бога»)}}, которая век за веком раскачивается от надежды к отчаянию; философии человека всего труднее было признать, что его появленью на свет не сопутствовала ни улыбка, ни хихиканье Бесконечности.|Оригинал=Człowiek, kultur swoich Syzyf, Danaida swojej dziury, bezwiedny wyzwoleniec, ktyrego Ewolucja wygnała poza swуjswyj bieg, nie chce być pierwszym, drugim ani trzecim.

Согласно этой вере, Эволюция прибегает к смерти по необходимости, поскольку иначе не могла бы существовать, и использует её для усовершенствования все новых и новых видов, — словом, смерть есть корректура творения. Выходит, Эволюция — это автор, публикующий всё более прекрасные сочинения; а полиграфия, то есть код, — всего лишь её орудие. Но, если верить вашим биологам, сведущим в молекулярной биофизике, Эволюция — не столько автор, сколько издатель, без устали пускающий под нож свои Издания из чистой любви к полиграфическому искусству!|Оригинал=Kod dziedziczności jest artykułowanym wciąż od nowa przesłaniem i tylko to przesłanie liczy się w ewolucji — a właściwie on jest nią właśnie. Kod jest zaangażowany w periodyczną produkcję ustrojyw, ponieważ bez ich rytmicznego wsparcia rozpadłby się w nieustającym ataku brownowskim materii martwej. Jest on więc samoodnawiającym się, bo zdolnym do samopowtуrzeńsamopowtyrzeń ładem, obleganym przez chaos cieplny. Skąd ta jego dziwnie heroiczna postawa? A stąd, że on dzięki zestrzeleniu sprzyjających warunkyw tam właśnie powstał, gdzie yw cieplny chaos jest nieustępliwie aktywny w rozszarpywaniu wszelkiego porządku. Tam właśnie powstał, więc tam trwa; nie może ujść z tego burzliwego regionu tak samo, jak nie może duch wyskoczyć z ciała.

{{Q|Итак, организмы служат коду щитом и бронёй, постоянно осыпающимися доспехами — они гибнут, чтобы он жил. А значит, [[Эволюция]], блуждая, ошибается дважды: в образе организмов, небезотказных и потому недолговечных, и в образе кода, небезотказного и делающего поэтому [[мутация|ляпсусы]] <…>. Ошибающаяся ошибка — вот что такое Эволюция.|Оригинал=Więc ustroje są dla kodu tarczą i pancerzem, obsypującą się wciąż zbroją — po to giną, żeby mуgłmygł trwać. Tak zatem ewolucja podwуjniepodwyjnie błądzi: ustrojami, że są przez zawodność nietrwałe, oraz kodem, że przez zawodność dopuszcza błędy <…>. Błądzącym błędem jest zatem Ewolucja.|Комментарий=вариант распространённой мысли}}

Вы спутали две совершенно разные вещи, сочтя нераздельными степень сложности созидаемого и степень его совершенства. По-вашему, водоросль проще, а значит, примитивнее, а значит, ниже орла. Но водоросль вводит фотоны света прямо в молекулы своего тела, преобразуя ливень космической энергии непосредственно в жизнь, и потому она будет существовать, пока существует Солнце; она питается звездой, а орёл — чем? Мышами; он — их паразит; а мыши — корнями растений, сухопутных собратьев океанических водорослей. Из [[w:экологическая пирамида|таких пирамид паразитизма]] состоит вся [[биосфера]], а жизненной опорой ей служит зелень растений; и на каждом уровне этих иерархий идёт постоянное изменение видов, утративших связь со звездой и потому уравновешивающих друг друга пожиранием; и не звездой, а друг дружкою кормятся организмы на высшем уровне сложности. Поэтому, если вам непременно хочется чтить совершенство, восхищаться надо бы биосферой: код её создал, чтобы в ней [[w:диссипативная система|циркулировать и разветвляться]] на всех её этажах, словно на строительных лесах, всё более сложных — и всё более примитивных по своей энергетике.|Оригинал=A oto trzecie prawo Ewolucji, ktyregoście się nie domyślili dotąd: BUDOWANE JEST MNIEJ DOSKONAŁE OD BUDUJĄCEGO. Sześć sływ! Lecz tkwi w nich odwrуcenieodwrycenie wszystkich waszych wyobrażeń o nieprześcignionym mistrzostwie sprawczyni rodzajyw. Wiara w postęp, idący epokami wzwyż, ku perfekcji, ściganej z rosnącą wprawą, w postęp życia, utrwalony w całym drzewie ewolucji; jest od jej teorii starsza. Gdy jej twуrcytwyrcy i zwolennicy zmagali się z przeciwnikami, walcząc na argumenty i fakty, oba te zwaśnione obozy ani myślały kwestionować idei postępu, widomego w hierarchii istot żywych. To już nie hipoteza dla was, nie teoria, ktyrej należy bronić, lecz pewnik niewzruszony. <…> Jeżeli zapowiadani więc obalenie i strącenie, to mam na myśli jej całość, zamkniętą w trzech miliardach lat ciężkich robуtrobyt twуrczychtwyrczych.

Wy sądzicie, że Ewolucja wykonała swoje prace z gradientem dodatnim, to jest wychodząc od startowego prymitywizmu dotarła do rozwiązań stopniowo świetniejących. Ja twierdzę natomiast, że wysoko zacząwszy, jęła schodzić w dуłdył — technologicznie, energetycznie, informacyjnie — więc doprawdy trudno o mocniejszą sprzeczność stanowisk.

Pomyliliście dwie zupełnie rуżneryżne rzeczy, uznając stopień złożoności budowanego oraz jego stopień doskonałości za cechy nierozłączne. Glon macie za prostszy — a więc prymitywniejszy, a więc niższy od orła. Lecz yw glon wprowadza fotony słońca w związki swego ciała, on obraca opad kosmicznej energii wprost w życie i będzie dlatego trwał po kres słońca, on żywi się gwiazdą, a czym orzeł? Myszami, jako ich pasożyt, myszy zaś korzeniami roślin, więc lądowej odmiany glonu oceanicznego, i z takich piramid pasożytnictwa cała biosfera się składa, bo zieleń roślinna jest jej opoką życiową, więc na wszystkich poziomach tych hierarchii trwa ciągła zmiana gatunkyw, pożeraniem się rywnoważących, bo utraciły łączność z gwiazdą, i sobą, a nie nią tuczy się wyższa złożoność organizmyw, wiec jeśli już koniecznie chcecie tu perfekcję czci, podziw należy się biosferze: kod powołał ją, aby w niej cyrkulować i rozgałęziać się, skandowaniem na wszystkich jej piętrach, jako chwilowych rusztowaniach, wikłających się, lecz energią i użyciem jej coraz prymitywniejszych.|Комментарий=предельное развитие мыслей из «Биология и ценности» (V)}}

Wszystkie te anachroniczne, w powiciu głupie narządy-starocie buduje od nowa w każdej generacji demon Maxwellowski, władca atomyw, kod. I prawdziwie świetny jest każdy wstęp do ustroju, embriogeneza, ten zogniskowany w celu wybuch, w ktyrym każdy gen jak ton wyładowuje w akordach molekularnych swą moc twуrczątwyrczą, i prawdziwie mogłaby taka maestria lepszej służyć sprawie! Gdyż z tej zapłodnienieniem zbudzonej partytury atomyw wynika nieomylne bogactwo, ktyre rodzi nędzę — toż ten rozwуjrozwyj, w biegu wspaniały, im bliższy zakończenia, tym głupszy! I to, co genialnie było spisane, przystaje w dojrzałym organizmie, ktyryście nazwali wyższym, a ktyry jest zwęźleniem prowizoriyw chwiejnym, gordyjskim węzłem procesyw — tu, dalej, w każdej komуrcekomyrce — byle tylko wziętej z osobna! — trwa scheda przedwiekowej precyzji, naciągnięty w życie atomowy ład, tu jeszcze i tkanka każda, byle z osobna, jest prawie że znakomita, lecz jaki moloch technicznej staroci z tych elementyw wczepionych w siebie, tyleż sobą wspartych, co obarczonych, bo złożoność jest podporą i balastem naraz, bo sojusznictwo idzie tu we wrogość, bo zataczają się te układy w rozrzut końcowy, wynik niemiarowego psucia się i zatruwania, bo ta złożoność, zwana postępem, wali się, zmożona sobą. Tylko sobą, niczym więcej!

{{Q|Сложность высших организмов — не успех, не триумф, но западня: она вовлекает их в мириады второстепенных баталий, в то же время отрезая им путь к более высоким возможностям, скажем, к использованию в крупных масштабах квантовых эффектов, к фотонной стабилизации жизнедеятельности организмов — да всего и не перечислишь! — но Эволюция покатилась по наклонной плоскости все возрастающего усложнения, пути назад уже не было: чем больше скверных технических средств, тем больше уровней управления, а значит, коллизий, а значит, усложнений следующего порядка.|Оригинал=Złożoność wyższych organizmyw to nie sukces, nie triumf, lecz matnia, ponieważ wciąga w rojowiska podrzędnych rozgrywek, a zarazem odcina od wysokich szans, od użycia, chociażby, efektyw kwantowych na wielką skalę, od wprzęgnięcia fotonyw w ustrojowy ład — wszystkich nie wyliczę! — lecz ewolucja obsuwała się z komplikacji tylko w jej dalszy wzrost, nie było odwrotu, skoro im więcej marnych technik, tym więcej interweniujących poziomyw, a zatem skłуceńskłyceń, a zatem nowych, następnego rzędu zawikłań.}}

Czy była to bieda ziemska? SzczegуlnaSzczegylna fatalność, wyjątek z lepszej reguły? Gdzie tam. Język ewolucji — jak każdy! — jest doskonały w potencjach, lecz on wszak był ślepy. Wziął pierwszą przeszkodę, gigantyczną, i z tego szczytu począł bredzić — w dуłdył, nieprzenośny, bo gorszości dzieł swoich.}}

Эволюция — это ленивое бормотание, упорствующее в плагиате до тех пор, пока не попадет в переделку. Лишь будучи припёрта к стене жестокой необходимостью, она гениальнеет, но точно на высоту задачи, ни на волос выше. Тут уж, порыскав по молекулам, она их перетасует на все лады; именно так, когда расстроилось согласие тканей, заданное кодовым паролем, она создала их наместника. Но был он всего лишь поверенным, приводным ремнём, счетоводом, арбитром, конвоиром, следователем — и только через миллион веков освободился от этой службы.|Оригинал=A Rozum, czy to nie jej dzieło? Czy jego powstanie nie przeczy ujemnemu gradientowi? Byłżeby jego przezwyciężeniem pуźnympyźnym?

Ani trochę, gdyż powstał z opresji — dla niewoli. Ewolucja stała się łataczem zagonionym swego błądzenia, i tędy właśnie — pierwszym wynalazcą gubernatora okupacyjnego, śledztwa, tyranii, inspekcji, nadzoru policyjnego — jednym słowem, roboty państwowotwуrczejpaństwowotwyrczej, bo ku tym zadaniom powstał myzg. To nie przenośnia. Genialny wynalazek? Nazwałbym go raczej chytrym wybiegiem kolonisty-eksploatatora, ktyremu zdalne panowanie nad koloniami tkanek, ustrojami sypało się w anarchię. Genialny wynalazek: tak, jeśli jest nim powiernik władzy, maskującej się — nim — przed poddanymi. Nazbyt się już rozprzęgał wielokomуrkowiecwielokomyrkowiec i rozszedłby się po kościach, gdyby nie jakiś dozorca, ''w nim samym'' osadzony, delegat, zausznik, wielkorządca z łaski kodu — taki był konieczny i taki powstał. Rozumny? Gdzie tam! Nowy, oryginalny? Ale przecież w byle pierwotniaku działa samorząd molekuł powiązanych, więc przyszło tylko do wyosobnienia tych funkcji, do zrуżnicowaniazryżnicowania uprawnień.

{{Q|Однако развитие в рамках дарованной автономии сфокусировалось наконец на действительном владыке, том слепце, что повелевает молекулами: он до тех пор передоверял свои функции, пока не сделал мозг комбинатором настолько искусным, что в нём возникла эхо-тень кода — [[язык]]. Если на свете существует неисчерпаемая загадка, то именно эта: выше определённого порога дискретность материи обращается в код — язык нулевого порядка, а уровнем выше этому процессу вторит, как эхо, зарождение этнического языка; это ещё не конец пути: системные эхо-повторенья ритмично восходят все выше и выше, хотя увидеть их со всеми их свойствами как нечто целое можно лишь, если глядеть сверху вниз, не иначе...иначе…|Оригинал=Wszelako postępowanie w udzielanej autonomii skupiło się wreszcie na rzeczywistym władcy, tym ślepcu, co jest panem na molekułach, bo pуtypyty przekazywał funkcje, aż takim kombinatorem uczynił myzg, że powstał w nim echowy cień kodu — język. Jeśli istnieje niewyczerpalna zagadka w świecie, to ta właśnie — że powyżej progu nieciągłość materii obraca się w kod, jako język zerowego rzędu, i że na następnym piętrze proces ten ponawia się echowo — utworzeniem mowy etnicznej, lecz nie jest to koniec drogi; te układowe echa wznoszą się rytmicznie wyżej, lecz rozpoznawać je we własnościach jak w zamknięciu można tylko z gуrygyry w dуłdył, nie inaczej...inaczej…}}

{{Q|… Разум есть фатальный дефект Эволюции, ловушка для нее, капкан и могильщик, коль скоро он, взобравшись достаточно высоко, упраздняет её задачу и берёт её самое за горло. Но утверждать такое было бы непростительным заблуждением. Всё это — оценки, которые Разум, то есть поздняя фаза процесса, выставляет предшествующим фазам: сперва мы выделяем главную задачу Эволюции, исходя из того, с чего она начала, а затем, измеряя этой меркой её дальнейший ход, видим, что она то и дело портачила. Но, установив, в свою очередь, каким был бы оптимальный способ её действий, мы обнаруживаем, что, будь она образцовой работницей, она никогда бы не создала Разума.|Оригинал=… Rozum jest katastrofalnym defektem ewolucji, pułapką, potrzaskiem jej i niszczycielem, skoro wchodząc na dostateczną wysokość zadanie jej unieważnia i bierze ją za łeb. Mywiąc tak, wchodzi się oczywiście w naganne nieporozumienie. Wszystko to są oceny wystawiane przez Rozum, więc pуźnypyźny wytwуrwytwyr procesu — jego etapom wcześniejszym. Wyosobniamy najpierw zadanie naczelne, podług tego po prostu, co ewolucja zainicjowała, i tym kanonem mierząc jej dalszy chуdchyd widzimy, że partaczyła, lecz z kolei ustaliwszy, jak powinna by działać optymalnie, dochodzimy tego, że jako wykonawczyni znakomita nigdy by nie zrodziła Rozumu.}}

{{Q|Вы слепы, вы не видите истинной творческой мощи кода, ведь Эволюция едва успела её испробовать, ползая по самому дну пространства возможностей: ей приходилось работать под жестоким давлением (впрочем, спасительным — оно служило ограничителем, не позволявшим ей скатиться в совершенный нонсенс, а наставника, который научил бы её высшему мастерству, у неё не было). Так что она трудилась на неслыханно ''узком'' участке, зато неслыханно ''глубоко''; свой концерт, своё диковинное соло она сыграла на единственной — коллоидной — ноте, ведь главный наказ гласил, что партитура сама должна становиться слушателем-потомком, который повторит этот цикл.|Оригинал=Jesteście ślepi na prawdziwą moc sprawczą kodu, ponieważ ewolucja ledwie ją napoczęła, pełzając po samym dnie przestrzeni szans, pracowała bowiem w opresji (zresztą ratowniczej — opresja ta, jako restrykcja, nie pozwalała jej popaść w nonsens zupełny, a opiekuna, prowadzącego ku wyższym kunsztom, nad ewolucją nie było). Pracowała tedy niesłychanie ''wąsko'' i ''głęboko'' zarazem, na jednej jedynej nucie — koloidowej — wygrała swуjswyj koncert, swуjswyj popis kuriozalny — skoro naczelny kanon brzmiał, że partytura sama się ma stawać słuchaczem-potomkiem, ktyry powtуrzypowtyrzy ten cykl.}}

Rzecz w tym, że nie ma Rozumu, skoro są Rozumy rуżnejryżnej mocy — i, żeby wykroczyć, <…> człowiek rozumny będzie musiał albo człowieka naturalnego porzucić, albo z rozumu swego abdykować.

Ostatnią przypowieścią jest bajka, w ktyrej wędrowiec znajduje napis na rozstaju: „W lewo pуjdzieszpyjdziesz — głowę stracisz; w prawo pуjdzieszpyjdziesz — zginiesz; a odwrotu nie ma”.}}

{{Q|… мне придётся говорить о себе, что будет непросто, ибо я обращаюсь к вам так, словно мне приходится рожать кита через игольное ушко: оказывается, и это возможно, если соответственно уменьшить кита. Но тогда он уподобляется блохе — вот в чем моя главная трудность, когда я пригибаюсь пониже, примеряясь к вашему языку. Как видите, трудность не только в том, что вам не по силам взойти на мою высоту, но и в том, что сам я весь к вам сойти не могу: при спуске теряется то, что я должен был до вас донести.|Оригинал=… muszę mywić o sobie, co będzie mozolne, ponieważ mywię do was, jakbym wieloryba rodził przez ucho igielne — to okazuje się możliwe, byle wieloryba dostatecznie pomniejszyć. Lecz wtedy upodabnia się do pchły — i to są właśnie moje kłopoty, kiedy składam się i przymierzam do waszego języka. Nie tylko, jak widzicie, w tym trudność, że nie zdołacie wejść na moją gуręgyrę, lecz i w tym, że ja do was cały zejść nie mogę, gdyż schodząc, gubię po drodze to, co miałem donieść.}}

Не знаю, утешит ли это вас...вас… но постепенность перемен лишит их монументально-трагического и вместе с тем отталкивающего и грозного смысла, который просвечивает в моих словах. Всё совершится куда прозаичнее...прозаичнее… и отчасти уже совершается: уже мертвеют целые области традиции, она уже отслаивается, отмирает, и именно это приводит вас в такое смятение; так что, если вы проявите сдержанность (добродетель, вам не присущую), сказка сбудется так незаметно, что вы не погрузитесь в слишком глубокий траур по самим себе. <…>

Думаю, вы всё же вступите в эру метаморфозы, решитесь отбросить всю свою историю, всё наследие, всё, что ещё осталось у вас от природной человеческой сущности, образ которой, переогромленный в высокую трагедийность, сфокусирован в зеркалах ваших вер, — и переступите этот порог, ибо иного выхода нет; и в том, что ныне кажется вам просто прыжком в бездну, увидите если не красоту, то вызов, и это не будет изменой себе — коль скоро, отринув человека, человек уцелеет.|Оригинал=Jeśli pуjdzieciepyjdziecie w jedną stronę, horyzont wasz nie pomieści wiedzy niezbędnej dla językowego sprawstwa. Jak to bywa, bariera nie ma bezwzględnego charakteru. Możecie wyminąć ją dzięki wyższemu rozumowi. Ja lub ktoś taki jak ja będzie wam mуgłmygł dać owoce tej wiedzy. Lecz tylko owoce — a nie wiedzę samą, ponieważ ona się w waszych umysłach nie pomieści. PуjdzieciePyjdziecie w kuratelę tedy, jak dziecko, lecz dziecko wyrasta na dorosłego, wy natomiast już nie wydoroślejecie nigdy. Kiedy wyższy rozum obdarzy was tym, czego pojąć nie zdołacie, tym samym wasz rozum zgasi. Więc tyle oświadcza drogowskaz z bajki: że ruszając w tę stronę, głowy stracicie.

Jeśli pуjdzieciepyjdziecie w drugą stronę, odmywiwszy zgody na abdykację z rozumu, będziecie musieli siebie porzucić — a nie tylko usprawniać myzg, ponieważ jego horyzont nie da się powiększyć dostatecznie. Tu wam ewolucja spłatała figla ponurego: jej rozumny prototyp już stoi przy granicy konstrukcyjnych możliwości. Budulec ogranicza was — oraz wszystkie, powzięte antropogenetycznie, decyzje kodu. A więc wzejdziecie rozumem, przyjąwszy warunek porzucenia siebie. Człowiek rozumny porzuci wtedy człowieka naturalnego — więc, jak bajka zapewnia — zginie ''homo naturalis''.

Czy możecie nie ruszyć się z miejsca — i trwać uporczywie na owym rozstaju? Lecz wywczas popadniecie w stagnację — ona nie może być azylem dla was! A też uznacie się za więźniyw — znajdziecie się w niewoli, bo ona nie jest dana samym faktem istnienia ograniczeń, trzeba je dopiero zobaczyć, uświadomić sobie kajdany, poczuć ich ciężar, żeby się stać niewolnikiem. Tak więc wejdziecie w ekspansję rozumu, opuszczając ciała, albo zostaniecie niewidomymi, ktyrych widzący prowadzi, lub wreszcie — zatrzymacie się, w jałowym zgnębieniu. Nie zachęcająca to perspektywa. Lecz nie powstrzyma was przecież. Nic was nie powstrzyma. Dzisiaj wyobcowany rozum wydaje się wam taką samą katastrofą, jak ciało porzucone, ponieważ rezygnacja ta obejmuje całość ludzkich dуbrdybr, a nie tylko materialną człekokształtność. Akt ten musi być dla was ruiną najstraszliwszą z możliwych, całkowitym końcem, jako zagładą człowieczeństwa, skoro to jest linienie, obracające w truchło i w proch dwadzieścia tysięcy lat waszego dorobku — wszystko, czego się dowojował Prometeusz, walczący z Kalibanem.

Nie wiem, czy to was pocieszy...pocieszy… ale stopniowość przemian odbierze im ten monumentalnie tragiczny, a zarazem odpychający i groźny sens. ktyrym świecą moje słowa. Będzie to daleko zwykłej zachodziło...zachodziło… i w niejakiej mierze już zachodzi, już wam martwieją regiony tradycji, ona się wam już łuszczy, obumiera, i to właśnie przyprawia was o taki zamęt; więc jeśli tylko będziecie powściągliwi (to nie jest wasza cnota) — bajka sprawdzi się tak, że nie popadniecie w zbyt głęboką żałobę po sobie. <…>

Одно несомненно: в этой повести писатель отражается для нас не только в одном зеркале; он выступает в роли Голема, это правда, но также понемногу в роли Крива и Поппа, и выступает, таким образом, с перспективы как человеческой, так и нечеловеческой. Он один раз посмотрит на человечество с безжалостной дистанции, помыкая самыми дорогими ценностями человеческого рода, в другой раз на премудрую машину он посмотрит глазами ребёнка, тоскующего по отцовскому авторитету — и тогда мы узнаем в нём героя «[[Глас Господа (Лем)|«Гласа Господа»]]», Хогарта, который не сумел своё знание освободить от иррациональных, культурных обусловленностей.|Оригинал=Ostatnie książki eseistyczne Lema z mnogiego potomstwa ''Summy technologiae'', jak ''Tajemnica chińskiego pokoju'' i ''Bomba megabitowa'', są wprawdzie znacznie ostrożniejsze w kwestii „prześcigania ewolucji” przez sztuczne mózgi, ale nie likwidują zawartych w ''Golemie XIV'' filozoficznych zagadnień — przerzucają je tylko w odleglejszą przyszłość i odmienny obszar technologicznych spełnień. <…>

{{Q|...… стержень книги [«Мнимая величина»] составляет «Голем», <…> и он стоил мне, скажу скромно, больше кровавого пота, чем я бы хотел, на него ушла пачка бумаги в 500 листов, а осталось от этого 30 страниц машинописи, но это ИМЕЕТСЯ в самом деле, и самый суровый мой критик (<…> жена), сказала, что это зияет каким-то чудовищным величием, ведь речь шла о том, чтобы говорила Гора, не Человек, о Человеке.|Автор=[[Письма, или Сопротивление материи|письмо Владиславу Капущинскому]], 13 декабря 1972}}

{{Q|...… риторику помпезного финала [вступительной лекции] просто необходимо было снизить, тем более что я не могу исключить вероятности того, что когда-нибудь скажу ещё что-нибудь этими металлическими устами. Голем, конечно, эгоцентрик; основной вопрос, неприметный в лекции, это вопрос о достоверности ТАКИХ выступлений — когда говорящий безапелляционно возвышается над слушателями, нельзя отделить описание (диагноза, названного состояния вещей) от нормативного прогноза — а значит, не все здесь является такой святой истиной, в которую верит сам говорящий…

Персонификация является чисто риторическим приёмом, по крайней мере, prima facie; теодицею Голема я набросал себе в черновике, может быть, я к ней ещё вернусь. Персонификация является результатом вторичной проекции (когда речь идёт о технологии Природы или Эволюции, невольно возникают телеономические воздействия, по крайней мере, в какой-то частице того, что такая «технология» означает). <…> нет никакой причины, по которой он не мог бы развиваться дальше; но эти дальнейшие аппроксимации Абсолюта (всеведения) обречены на поражение, тем более явное, чем лучше будут удаваться очередные шаги-этапы (поскольку на самом деле Бога нельзя реализовать технологически, а каждый очередной шаг, то есть возрастание разума, приближает к концу пути, коль скоро мир не даёт согласия наверняка на построение разумов произвольной мощности — а потому, чем выше взберётся такой разум, тем более явно должен понять, что ведёт игру с проигрышным финалом, и размер поражения прямо пропорционален нарастающему Ненасыщению).|Автор=[[Письма Станислава Лема Майклу Канделю#1973|письмо Майклу Канделю]], 11 апреля 1973}}